سکولاریسم و لائیسیته

نویسنده: دکتر توماج آریان*

سکولاریسم

سکولاریسم به معنای گیتی گرایی است. عقیده ایست مبنی بر جدایی نهادهای حکومتی و کسانی که بر مسند دولت می نشینند، از نهادهای مذهبی و مقامهای مذهبی است. اصولا سکولاریسم یک جنبش به سوی مدرنیته و دور شدن از ارزشهای دینی است. واژه سکولاریسم نخستین بار در انگلستان و در سال 1846 توسط جرج هالی اوک استفاده شد. ایده های اولیه سکولاریسم را می توان در آثار ابن رشد مشاهده نمود که معتقد به جدایی دین از فلسفه بود. دیدگاه سکولاریسم بر این پایه بنا شده‌است که زندگی با در نظر گرفتن ارزش‌ها پسندیده‌است و دنیا را با استفاده از دلیل و منطق، بدون استفاده از تعاریفی مانند خدا یا خدایان یا هر نیروی ماورای طبیعی دیگری، بهتر می‌توان توضیح داد. به عبارت بهتر هر کسی دین خود را فقط در خانه خود نگه داشته باشد و حق ندارد دین خود را در جامعه تبلیغ کند. در حکومت معنی سکولاریسم به معنی عدم دخالت باورهای مذهبی در امر حکومت و برتری دادن اصول حقوق بشر بر سایر ارزش های متصور هر گروه و دسته ای است. در مفاهیم جامعه شناسی، سکولاریسم به هر موقعیتی که در آن جامعه، مفاهیم مذهبی را در تصمیم گیریهای خود کمتر دخالت دهد و موجب کاهش بروز اختلال در جامعه گردد می گویند. بطور خلاصه سکولاریسم بر اخلاقیات بشری استوار است و سعی میکند سیاست، جامعه، فرهنگ و آموزش و پرورش را از حالت دینی خارج کند و به صورت دنیایی و بشری در آورد. سکولاریسم فرایندی است چند وجهی که یکی از وجه های آن جدایی دین از دولت است و این به آن معناست که دیدگاههای نهادهای دینی نباید بر جامعه تحمیل شوند و مبنای سیاستگزاریهای عمومی قرار گیرند. خلاصه سکولاریسم این چهار مورد است:

1.بهبود وضعیت زندگی با توجه به مفاهیم مادی زندگی

2.دانش تنها وسیله در دسترس انسان است

3.اینکه خیر در نیکی کردن است چه جهان دیگر در کار باشد یا نباشد

4.نیکی کردن در این جهان و پی جویی این نیکی خیر است.

لائیسیته

لائیسیته، واژه ایست اصالتا یونانی که معادل سکولاریسم می باشد که به معنی عدم مداخله دین در امور دولتی و سیاست است. این واژه در فرانسه کاربرد دارد و تفاوتهایی با سکولاریسم دارد. لائیسیته یک نظریه سیاسی است که طبق آن دین از حکومت جدا است و این نظریه با هدف افزایش آزادی‌های متضاد با دین ارائه شده‌است، درحالی که سکولاریسم با هدف زدودن دین از زندگی جاری مردم معرفی شده‌است. طرفداران مکتب لائیسیته بر این باورند که این اصطلاح به معنای رهایی از دین است و بنابراین فعالیت‌های دینی می‌بایست در چارچوب قانون همانند دیگر فعالیت‌ها صورت پذیرند و امری فراقانونی نیستند. دولت در برابر نظریات مذهبی هیچ گونه موضعی نمی‌گیرد و افراد مذهبی را همانند دیگر افراد جامعه می‌شناسد.

تفاوت سکولاریسم و لائیسیته:

با وجود اینکه فصل مشترک این دو مکتب با هم زیاد است ولی تفاوتهایی با هم دارند. لائیسیته در فرانسه کاتولیک شکل گرفت که دخالت مسیحیت کاتولیک در سیاست و جامعه بسیار زیاد بود و این دخالت سبب جلوگیری حداکثری از دخالت مسیحیت کاتولیک از تمام فضاهای سیاسی و عمومی شد و علاوه بر آن تقویت نمودن نهادهای مخالف مذهب و کلیسا در جامعه. سکولاریسم در انگلستان پروتستان شکل گرفت. پروتستانی که خیلی تمایلی به دخالت در سیاست نداشت و به همین دلیل برخورد سکولاریسم با مسیحیت پروتستان نرم تر بود. به عبارت ساده لائیسیته واکنشی است به جامعه ای که فرهنگ عمومی آن سکولاریزه نشده و تفکیکی بین دین و سیاست و جامعه پدید نیامده ولی سکولاریسم واکنش جامعه ایست که فرهنگ عمومی آن سکولاریزه شده و در نتیجه میان حکومت و باور مردم ناسازگاری وجود ندارد. نمونه لائیسته موفق را میتوان فرانسه و ترکیه دانست و سکولاریسم موفق را تمام کشورهای پروتستان اروپای غربی و آمریکای شمالی. انتخاب یکی از آنها با توجه به شرایط کشور شماست…

*دکترای علوم سیاسی، نویسنده و تحلیلگر سیاسی